Minggu, 14 Januari 2018

Kumpulan Sesongan,Sasenggakan, Wewangsalan,Babladbadan, dan Papindan

Sesonggan

Sesonggan wit ipun saking kruna 'ungguh', sane mateges linggih, genah, wiadin nongos. Kruna ungguh polih paweweh merupa pangiring (akhiran) "an", dados ungguhan sane mateges janji utawi pati. Kruna ungguhan kasandiang (mengalami perubhan sandi suara) dados unggwan. Sajeroning pangucapan kruna unggwan puniki dados unggan. Selantuir ipun kruna unggan puniki polih pangater (awalan) "sa" dados saunggan, taler kasandiang malih dados songgan. Kruna songgan puniki kadwipurwayang dados sesonggan.

Sesonggan puniki sakadi pelambang kahanan kalih polah jadma, sane kaimbangang ring kahanan kalih polah barang wiadin buron. Umpami : "bedug pengorengan". Pengorengan punika wantah wangun utawi kawentenan ipun sakadi punika bedug, meweh antuk ngelegang mangda asah (lurus / datar). Dados ipun suksmannyane : kaucapang ring anak sane kalintang bengkung tur sigug, nenten dados ajahin.

Yening jagi ngartiang sesonggan, sapuniki :

Arti sujati, teges ipun : arti krunanipun sane sujatine.

Arti Paribasa, teges ipun : arti lambang wiadin kahanan.

Arti Pangupama, teges ipun : ngawi satua sane bawak-bawak, sane anut ring polah kalih kahanan sesonggan punika.

Ring sor puniki wenten conto sesonggan, luir ipun :

Taluh apit batu. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane magenah ring genahe sane sukil/keweh, singsal agulikan pacang nemu baya.

Abias pasih. Suksmannyane : nenten keni utawi nenten sida antuk ngawilangin katahipun biase ring pasih.

Blakas mangan di pisaga. Suksmannyane : sakadi anake maduwe painak muani siteng tur anteng, sakewanten ipun magenah ring pisaga.

Ngentungan uyah ke pasih. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane mapi-mapi ngicenin barang utawi artha ring anak sane sampun sugih.

Kuluk ngongkong tuara ngutgut. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane sida mawicara manten (ngomong saja), nanging nenten wenten pakaryanne utawi tindakanne.

Ngajahin bebek ngelangi. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane mapi-mapi ngajahin anak sane sampun wikan utawi duweg.

Ngrebutin balung tan paisi. Suksmannyane : ngrebutin brang nenten wenten isine utawi barang sane nenten malih maguna.

Buka gowake ngadanin ibane. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane sombong, nyapa kadi aku.

Liep-liep lipi gadang. Suksmannyane : kaucapang ring anake sane ring pangarepne jemet pisan, sakewanten sujatinne ipun anak sane nenten becik/jahat.

Kutal-kutil ikut celeng. Suksmannyane : kaucapang ring pakaryan sane rasane aluh, sakewanten sujatine nak meweh yen kalaksanayang.

Ada gula ada semut, suksmanipun : anake sane sugih tur dana, irika janten akeyh anake sane rauh nunas pakaryan.

Ada andus ada apine, suksmanipun : yening wenten orti ala wiadin ayu, sinah wenten sane jati (pasaja), diastun ipun akidik.

Aduk sera aji keteng, suksmanipun : umpami ring desa wenten krama diastunipun adiri sane melaksana kaon utawi jele (inggih nika memaling, demen miyegan, miwah sane lianan), sinah maka desa kaucap kaon utawi jele rauh ring adan desane teler kaon/jele.

Buta tumben kedat, suksmanipun : sakadi anake sane pecak tiwas, kasuen raris ipun sugih, pramangkin ipun sombong, ngagu tur jerbu ring timpal miwah nyama braya.

Calep calung, suksmanipun : kaucapang ring anake sane seneng ngidih ajengan utawi ajeng-ajengan ring pisaga.

Dawa papahne liu slepanne, suksmanipun : yening anake sue maurip, sinah sampun akeh sane polih rasanin indik suka lan dukane.

Degag delem, suksmanipun : kaucapang ring anake sane degag, ring genahe suung ipun ngapak-ngapak ngaku wanen, sakewanten yening sampun wenten musuh ipun ajerih, makiles mlaib.

Duk masanding api, suksmanipun : sakadi anake sane mamusuh-musuhan raris ganahipun matampekan, iwang akidik janten dados rebat/uyut/iyeg.

Galak-galak di guwungan, suksmanipun : sakadi anake sane wanen sajeroning pekarangan kemanten, nanging yening sampun lintang ring pakarangan ipun getapne pasti.

Gangsaran tindak kuangan daya, suksmanipun : kaucapang ring anake sane kakenken ngarereh barang, durung tatas antuk ipun miragi, gelis-gelis sampun mamargi, pamuput nenten kauningin napi-napi sane karereh.

Gede ombake gede angine, suksmanipun : ageng pikolih utawi asil anake, janten ageng taler penelasipun.

Jadma es tabia, wiadin nyem lalah, suksmanipun : kaucapang ring anke sane gendeng-gendengan.

Juragan seprahu, suksmanipun : kaucapang ring anake sane ngerob ngangge pengangge ngajak timpal ipun saling saluk.

Kamus majalan, suksmanipun : kaucapang ring anake sane pradnyan tur sampun weruh ring makudang-kudang basa.

Katanjung di mata, suksmanipun : sakadi ring anake sane marasa ring dewek iwang ring timpal, raris matemu ring timpalipune punika, mawinan ipun kimud tur kabilbil.

Pancoran matatakan batu, suksmanipun : sakadi anake sane tiwas nampekin anake sane sugih sane dana tur goroh, ring akidik-kidike taler polih mismisan wiadin leledanipun.

Pitik mlali di ketungane, suksmanipun : sakadi anake sane dados buruh, raris polih genah ring gemuhe, sinah ipun bagia.

Togtog titihang, suksmanipun : nundung anak pramangkin nenten dados sangkenang.

Yeh ngrocok sinah tukade daken, suksmanipun : kaucapang ring anake sane sombong akehan raos, nanging akidik tindakne, maciri anak belog.

Paid bangkung, suksmanipun : sakadi anake sane makurenan, raris sane lanang nyerodin, nongos ring umah sane luh (luhipune).

331. Gede kayune gede papanne, suksmanipun : Ageng pakaryan wiadin pangkat anake, janten ageng taler pikolihipin.

Gede-gede bantang gedang, ditengahne muh, suksmanipun : Pakantenan anake gede ganggas, kewanten sajatin ipun gemba (lumah) nenten mampuh makarya.

Girang gejorang, suksmanipun : Yening wenten anak adiri sane makarya lelayangan, raris pramangkin katah timpalipune nuutang makarya lelayangan (milu-milu tuung).

Goak kingsanin talu, suksmanipun : Sakadi anake makingsan jinah ring bebotoh, yening wenten kaklecan janten jinah punika adokangipun makaklecan.

Goloh di tendas kelet di ikut, suksmanipun : Sakadi anake pangucap ipun lega pacang ngwehin ayam, sakewanten ayam ipune sampun riinan ulaha mangda rengas.

Greteh Gong, suksmanipun : Sakadi anake yening panggih ring pedesan ipun greteh tur ajer nyimpangan, kewanten yening panggih ring desanipun wiadin ring diwang umahipun nengil tur mamengos, mapi-mapi nenten uning.

Joh pejalane liu tepukin, suksmanipun : Sakadi anake sane seneng malaluasan, akeh ipun uning ring desa-desa miwah adat-adat anak, sapunika taler yan anake seneng mlajah janten akeh madruwe kabisan.

Joh apine teken gulinge, suksmanipun : Distun genahipun madohan, yening sampun sami cumpu (jodoh), kasuen-suen taler pacang matemu.

Kabelet di galange, suksmanipun : sakadi anake sane ngambil pakaryan kakalih wiadin tatiga dadosipun bingung encen sane patut ambil dumunan, encen sane durian.

Kladi onye bangkung bangka, suksmanipun : Sakadi anake sane pocol madagang, barang-barangipun telas ilang, kalih pianak somah ipun gelem sanget.

Katangkeb langit, suksmanipun : Kaucapang riang anake sane kalintang ajerih ring timpalipune.

Kehkeh tuju gotol, suksmanipun : Sakadi anake sane ngrereh pakaryan, polih sekaya abidang telas, polih akalih telas, jantos ipun nenten madruwe jinah, antuk telas dados daar.

Kena latih (jeet) enduk, suksmanipun : Anake sane keni kabelog-belog malarapan antuk munyi manis.

Kidang dialase gaenang basa, suksmanipun : Sekadi anake sane nyagerang utawi ngandelang barang-barang widain pikolih sane durung janten pacang kakeniang.

Ketog semprong, kerik tingkih, suksmanipun : Sakadi anake adesa ninggal desa, rarud makasami cerik kelih tua bajang.

Kudiang nekepin anduse, suksmanipun : Yadin amunapi antuk ngengkebang kacorahane, kasuen-suen sinah ketara wenten anak uning.

Kunag-kunang anarung sasi, suksmanipun : Sakadi anake sane bodo (bocok), mamanah mandungin utawi nandingin anak bagus wiadin jegeg; utawi anak tiwas nagih mandungin anak sugih.

Kuping ngliwatin tanduk, suksmanipun : Sakadi i pianak sane nglangkungin paitungan anak tua; sakadi pegawaine sane pangkat ipune endepan, raris nglangkungin paitungan kepalanipun.

Kutang sayang gemel madui, suksmanipun : Sakadi anake sane madue pianak sane jaat, kereng mamaling, tan ngidepang pitutur, yan tundung (kutang) ipun pelih, yan ajak ipun jaat nglaleng.

Kropak majalan, suksmanipun : Kaucapang ring anake sane kalintang pradnyan, wikan ring sekancang tutur miwah kekawin.

Ada kacang ninggal tungguana, suksemanipun : nenten wenten anak alit wiadin sisia, jaga ngutang sesolahan bapa wiadin guru

Ada mas slakane tan paguna, suksemanipun : skadi anake sane polih barang sane anyar, raris barange sane let (yang lama) tan karunguang

Angkabin barong somi, suksemanipun : matakut timpal (anak) antuk sane aeng-aeng, kewanten sejatin ipun nenten wenten punapa punapi

Anyar-anyaran gerang bangkuk, suksemanipun : sakadi anake sane ngwangun saluiring wawangunan, ring pangawitne kewanten ipun gati (anteng), wawu asasih kewanten sampun macet (tan kalinguang)

Awak baduda nagih madanin garuda, suksemanipun : sakadi anake sane tiws wiadin mamacul, mamanah ipun mamadanin (nandingin) anake sane sugih wiadin anake sane mapangkat tegeh

Bangkung kapitikan, suksemanipun : sakadi anake sering marikosa anak, ring arep anake akeh, ipun ngliep mapi tan uning, yening rikala suung ipun parikosa nyagrep

Bapane macan panakne samong, suksemanipun : upami bapaneipune duweg dados balian, sinah pianakipune taler dueg ngusadanin

Bikase mabuyung sampi, suksemanipun : sakadi anake sane mapi-mapi kasih tur wawuh, kewanten sujatinipun tan pegat ngamahin

Be nantangin talenan, suksemanipun : sakadi anake sane sampun kaon maprakara, raris ipun nangtangin anake sane menang; wiadin sakadi anake sane sampun janten iwang nangtangin sane patut

Bedeg gegantungan, suksemanipun : sakadi anake sane ngambel pakaryan utawi dados pagawe pamrintah, wiakti nenten jenek, yening iwang antuka raris pagawe punika kakisidang wiadin kasuudang

Inggih amunika dumun. Tiang sampun kenjel ngetik uli tuni. Benjang-benjang malih lanturang tiang. Suksema!


Kaketus saking :
* Buku Basitha Paribasa Bali
* Buku Kumuda Sari II


Sasenggakan (Ibarat)

Sasenggakan puniki pateh sakadi ibarat, ring bahasa Indonesia. Sasenggakan, linggaipun "Senggak", artinipun "Singguk" utawi "Sentil" antuk raos. Senggak polih pangiring "an" dados senggakan, kadwipurwayang dados "Sasenggakan" ngintar basa (kata ungkapan), tegesipun "Babinjulan" makardi ica sang miragi utawi mireng, semalih makardi jengah tur sebet sang kaanggen sasenggakan, antuk keni kasentil manahipun.

Sasenggakan puniki sakadi palambang utawi sasimbing indik kahanan kalih polah janma sane kaimbangan ring kahanan kalih polah buron utawi barang, upami :

Wenten anak mawasta I Balag. Sabilang sangkep ring banjar ipun kiap, nguyuk-uyuk ngengkis raris pules. Indik I Balag puniki raris anggena sasenggakan ring banjaripune. Yen wenten murid kiap nguyuk ring sekolahan, raris kaucapang antuk timpalipune sakadi I Balag. Yening murid punika kalih I Balag miragi dewekipune kaanggen sasenggakan, janten ipun jengah wiadin sebet kabinjulin.

Sasenggakan puniki taler sakadi sesonggan, kewanten binanipun sasenggakan puniki satata kariinin antuk kruna "Buka", tur wenten sane sakadi sampiran ipun. Lengkarane sane riinan dados giing (sampiran), sane apalet pungkuran dados katerangan polah wiadin kahanan, raris kalanturang antuk suksemanipun. Ring asapunipune nenten perlu malih dagingin suksemanipun, antuk sampun terang artinipun. Puniki wenten makudang-kudang imba utawi conto sasenggakan luiripun :

1. Buka bantene, masorohan; suksemanipun : sakadi anake sane madue perusahaan, wantah ngutamayang panyamaanipune kewanten makarya irika.

2. Buka bangken gajahe, joh-joh mabo; suksemanipu : sakadi anake sane mapangkat ageng utawi anak sane sugih, yening katiben antuk sengkala, ortinipune maideh-idehan rauh ka jaba kuta.

3. Buka batun buluane, nglintik tuah abesik; suksemanipun : kaucapang ring anake sane nenten madue nyama wiadin timpal, wantah ipun padidian.

4. Buka be banone, dawanan bungut; suksemanipun : sakadi anake sane demen nuturang wiadin ngraosang omong timpal ring anak lian.

5. Buka benange, kadung suba macelebang; suksemanipun : sakadi anake sane kadung ngambil pakaryan, nyalah-nyalah yening ipun makarya nenten jantos puput.

6. Buka katake matindik, salah genah, suksmaipun : Sakadi anake sane nenten uning nganutang payas dewek wiadin panganggo pakantenanipun tani asin.

7. Buka kasumba Jawane, ngamahin, suksmanipun : Sakadi anake sane kereng madaar kewanten mayus, nenten demen makarya.

8. Buka lindunge uyahin, blangsah, suksmanipun : Sakadi anake sane uyang paling nenten uning-uning nongos.

9. Buka macane (mionge), ngengkebang kuku, suksmanipun : Sakadi anake sane pradnyan (wikan), ngengkebang kepradnyanan (kawikanan).

10. Buka macane, nakutin lawat, suksmanipun : Sakadi anake sane marasa ring dewekipune iwang wiadin corah, setata ipun mrasa congah wiadin takut tur kabilbil.

11. Buka mlali api, mara ngasen kebus, suksmanipun : Sakadi anake sane ngambil pakaryan sane sukeh tur madurgama, risampune ipun sengkala wawu ipun mrasa.

12. Buka makpak tebune, ampsne kutang, suksmanipun : Sakadi anake sane makurenan, ring kantun pangantenan, kalih sasuenne kantun bajang kasayangang tur kajungjung, risampune tua tan mampuh kakutang.

13. Buka naar be ne matah, nglawan-nglawanin, suksmanipun : Sakadi anake sane kapaksa kakenken ngambil pakaryan sane nenten demenin wiadin nenten uningin ipun, punika mapuara nenten becik.

14. Buka naar krupuke, gedenan kroakan, suksmanipun : Sakadi anake sane ngaku wanen kalih jaga muputuang karya, sakewanten nenten wenten buktinipun nglaksanayang.

15. Buka medil kapecite, gedenan bea, suksmanipun : Sakadi anake sane ngambil pakaryan ageng kalih katah nelasang prabea, kewanten pikenoh kalih pikolihipun akidik.

16. Buka nakep balange dadua, maka dadua tuara bakat, suksmanipun : Sakadi anak sane mamanah bingbang akeh mangambil pakaryan wiadin nglamar pakaryan, pamuput makasami nenten keni.

17. Buka negakin gadebonge, ngasa teken jit belus, suksmanipun : Sakadi anake sane ngrasa ring sikian iwang wiadin corah, dados ipun kimud utawi kabilbil (congah).

18. Buka ngae bajune, sikutang ka raga, suksmanipun : Saluiring polah laksana kalih raos, marep ring timpal utawi anak lianan, patut dumun imbanganng ring raga becik miwah kaonipun.

19. Buka ngalih bedigale, ngadu sebeng, suksmanipun : Mangda uning i raga nyidra semu kalih laksana timpal wiadin anak sane darma wiadin krinyi utawi egar wiadin sebet.

20. Buka ngenjekin ikut cicinge, mabalik nyaplok, suksmanipun : Sakadi i bapa ngenken i pianak ngrereh napi-napi, raris i pianak mabalik ngenken bapanipune ngerereh punika.

21. Buka ngetakang joane di batan umah, likad maideh, suksmanipun : Sakadi anake sane kapingsalah ngamargiang kapatutan ring nyama wiadin panyaman sane sampun terang ipun iwang.

22. Buka nyilsil kadelene, liunan pakpak kuangan gelekang, suskmanipun : Agengan pakaryan ring pikolihipun.

23. Buka nyitsit tiinge, amis kecerikan, suksmanipun : Yadin amunapi kapatutan anake sane alitan wiadin sane soran, yening sane agengan kalih kuasa jaga nyisipang, janten ipun pasang sisip.

24. Buka padine misi nguntul, ane puyung nyeleg (sunggar), suksmanipun : Anake sane pradnyan (wikan) alep tur meneng-meneng, kewanten anake sane belog punggung tur sombong ngucekcak.

25. Buka paete, nagih getok, suskmanipun : Sakadi anake sane belog tur nagih perintah kewanten mangda ipun makarya.

26. Buka besine teken sangihane, pada apesne; suksemanipun : sakadi anake sane mapakarya, sang nalih miwah sang sane kadalih, janten sami katahipun nelasang prabeya.

27. Buka bikule, ngutgut sambilang ngupinin; suksemanipun : sakadi anake sane madaya kaon wiadin corah, seka kidik ngambil barang-barang timpalipune, kewanten ipun mapi-mapi nulungin.

28. Buka becicane ujanan, nguci; suksemanipun : sakadi anake sane ngucekcak ngomong nenten karwan tuktuk bongkolipun.

29. Buka bikule pisuhin, sumingkin bejit; suksemanipune : sakadi anake alit-alit kual, yening ajahin wiadin glemekin ipun sumangkin kual.

30. Buka bukite ejohin, katon ngrawit; suksemanipun : sakadi anake pakantenan ipun saking doh jegeg utawi bagus, kewanten wawu tampek tlektekang ipun bodo, muanipune burik.

31. Buka cicinge ngongkong, tuara pingenan nyegut; suksemanipun : sakadi jadmane sane degag ngaku wanen, kewanten jatinpune getap.

32. Buka dedalune, kampid baan nyilih; suksemanipun : sakadi anake sane ngango bungah becik-becik, kewanten jatinipun pangangge punika makasami antuka nyelang.

33. Buka dangap-dangape, gede-gede kayune ogara; suksemanipun : sakadi anake sane gemba katunan bayu miwah gelar (arta), nagih ngambil pakaryan sane ageng kalih akeh pacang nelasang prabeya.

34. Buka entikan oonge, ngulah pesu; suksemanipun : sakadi anake sane ngomong ngawag-ngawag, sane nenten madasar antuk papineh.

35. Buka goake, ngadanin ibane; suksemanipun: sakadi anake sane corah raris nuturang maling (maling teriak maling).

36. Buka jagunge, gedenan ati; suksemanipun : kaucapang ring anake sane sombong tur degag, ngaku wanen utawi sugih.

37. Buka jangkrike, galak di bungut; suksemanipun : sakadi anake sane galak (gati) di omong, kewanten nenten purun ngalaksanayang.

38. Buka kamben madare, liunan bikas; suksemanipun : sakadi anake sane belog ajum parisolahipun tan anut ring tata krama.

39. Buka kamene uwek jaitin, munjuk benang tuna aji; suksemanipun : sakadi anake sane maduwe umah tuduh, raris engsubina antuk upih tuduhipune ical kewanten pakantenan ipun kaon.

40. Buka kambinge ngamah gendola, macueh-cueh; suksemanipun : sakadi anake sane ngajengan sedah wiadin maanci, jantos marues-rues bibih ipune barak.


Wewangsalan

Wewangsalan puniki pateh sakadi tamsil ring Bahasa Indonesia. Wewangsalan kruna lingganipun "wangsal" sane artinipun "lampah", polih pangiring "an" dados "wangsalan", kaduipurwayang dados "wewangsalan", artinipun lelampahan saparipolah kalih kahanan janma, sakadi sasimbing sane sada pedas suksmanipun.

Wewangsalan puniki kawangun antuk lengkara kalih palet utawi carik. Lengkara sane riinan sakadi "sampiran", indik daging kahiun sang ngucap, kewanten kantun makubda (ilid) suksmanipun. Lengkarane sane pungkuran punika daging sajati, sane nerangan suksmanipun tur mawirama kalih mapurwakanti (bersajak). Wenten taler sane nenten ngucapang lengkarane pungkuran, antuk kasengguh sami anake sampun ngerti ring suksmanipun. Ring asapunapine kawangun antuk lelampahan ring pawayangan. Ki Dalang ngawi satua bawak babaudan, nyimbingin sinalih tunggil sang nonton sane saud (iwang) laksananipun. Wenten taler sane mawangun gambar (karikatur).

Ring sor puniki wenten makudang-kudang wewangsalan luiripun :

Asep menyan majagau, suksmanipun = nakep lenggar aji kau

Ada tengeh masui kaput, suksmanipun = ada keneh mamunyi takut

Bakat kocok misi isen, suksmanipun = awak bocok tuara ngasen

Bangbang dadua ken ceburin, suksmanipun = bajang dadua ken anggurin

Be lele mawadah kau, suksmanipun = suba jele mara tau

Bedeg majemuh bangsing di banjar, suksmanipun = jegeg buin lemuh langsing lanjar

Baju gadang potongan gantut, suksmanipun = tuyuh magadang tuara maan entut

Buangit kali gangsa, suksmanipun = magae lengit ngamah gasa (kereng)

Buah sabo mawadah klukuh, suksmanipun = awak bodo buin angkuh

Cekcek poleng temisi bengil, suksmanipun = desek ngereng gisi nengil

Clebingkah beten biu, suksmanipun = gumi linggah ajak liu

Dagdag candung selem samah, suksmanipun = berag landung kereng ngamah

Delemk sangut merdah tualen, suksmanipun = medem bangun ngamah dogen

Dija kacang ditu komak, suksmanipun = dija pejang ditu jemak

Eber-eber ilih, suksmanipun = bebeger baan nyilih

Gamongan kladi jae, suksmanipun = omongan dadi gae

Gedenan padange teken gondane, suksmanipun = gedenan tandange teken gobane

Gonda godeg bakat kukur, suksmanipun = goba jegeg baan pupur

Idup kedele mati kacang, suksmanipun = idup jele mati sayang

Jempiit batan biu, suksmanipun = ngajengit ajaka liu

Prakpak balok anggon sundih = awak belog ngaku ririh

Punyan dagdag lusuh-lusuh = awak degag ngelah musuh

Rempeyek kacang ijo = yadin jelek masih kanggo

Senggauk agrobag = mauk biun bobab

Sintok masui batu = asing getok magedi malu

Sintat-sintut balebet di punapi = nyen ane ngentut embet lantas mati

Suba bawang buin tanbusin = suba tawang buin tandruhin

Suba kau buin seluhin = suba tau buin tandruhin

Suba klungah buin manduri = suba pongah buin juari

Soksokan misi klukuh = awak bocok ngalih angkuh

Timpas puntul pengiris pungak = mimpas nguntuk mairib nyak

Tai belek tai blenget = suba jelek mara inget

Tiing tamblang apit gumbleng = mua nyambang apit subeng

Bebee padang gambuh = magae ngandang nganjuh

Be bebek be guling = busan kedek jani ngeling

Jero gede jero luh = suba gede ada nguluh

Jukut gedang apalungan = sira ledang pakayunan

Kadele mawadah kau = awak jele tuara tau

Kamen batik maprada = bakal tidik tuara ada

Kapal api kpal boyongan = pacang napi tiang oyongan

Maan semal teken kiuh = maan emar teken tuyuh

Masuksuk ngaba pales = bilang masuk kereng pules

Ngaba pales bareng guun = suba males keren nurun

Ngaba gabus misi granit = goba bangus kereng nglamit

Ngaba kau bakat kocok = tuara tau awak bocok

Ngae pale aji golok = ane males dadi kolok

Ngaba pales bareng tali = Suba males kereng mlali

Ngalih sampi galang bulan = Ngali bati kilangan kamulan

Ngamah tombong misi pusuh = anak sombong ngelah musuh

Ngalih bawang bakat masui = ngalih roang bakat gusti

Nyekjek padang pesu lindung = betek basang pesu kidung

Ngaba gonda keetan bulih = ngaba honda baan nyilih

Pale rajah aji golok = males melajah dadi belog

Pepales adeng puun = awak males kereng nurun

Pangigi di kawahe = tong magigi ke pawahe


Pupulan Bebladbadan

Dumun ring postingan bebladbadan tiang sampun ngecenin "penjelasan" indik bebladbadan. Bebladbadan punika wantah silih sinunggil Basa Basitha sane lumrah kaanggen ring Basa Bali. Minab yen wenten semeton sane durung tatas uning indik bebladbadan punika, dados malih ngwacenin "penjelasane" ring artikel bebladbadan punika.

Nah, ne mangkin tiang malih ngicenin makudang-kudang conto bebladbadan sane lianan. Ring sor puniki wenten makudang-kudang conto bebladbadan , luiripune :

Mabunga layu = mayang, arti paribasane = sayang

Blulang maukir = wayang, arti paribasane = sayang

Maberuk tanah = caratan, arti paribasane = nyaratang

Mabawang putih = kesuna, arti paribasane = pisuna

Mabunga buah = bangsah, arti paribasane = mlangsah

Macarang nyuh = papah, arti paribasane = ngepah

Maceleng lua = bangkung , ati paribasane = bengkung

Madanyuh biu = kraras, arti paribasane = raras dogen

Madasar nasi = entip, arti paribasane = ngintip

Madamar langit = bulan, arti paribasane = bulanan

Madamar bangke = angenan, arti paribasane = mapangenan

Madamar di carik = kunang-kunang, arti paribasane = tunangan

Madon jaka = ron, arti paribasane = makaronan

Madakin kuping = tilu, arti paribasane = uling liu

Maadin kuud = klungah, arti paribasane = jengah

Ental magulung = subeng, arti paribasane = nyebeng

Golok jembrana = sadu, arti paribasane = masadu

Gonda di gunung = anti, arti paribasane = nganti

Goak mamata barak = tuhu-tuhu, arti paribasane = tuhu (sejati)

Gedebong tuh = kupas, arti paribasane = upas


Papindan (Pengumpamaan)

Papindan tegesipun: gegambaran buka, wiadin yan bandingan pateh mirib teken...., upami: papindan kedis, tegesipun: wangun gambaran mirib kedis. Mapinda sedih, tegesipun: mirib buka anake sedih. Sane dados pepindan, punika kruna aran sane polih anusuara,

Papindan punika pateh sakadi Sesawangan, kewanten binanipun papindan kruna punika polih "anu suara", yening sesawangan karahini antuk kruna: buka, kadi, luir, waluya kadi, upami:

Papindan: Alise medon intara.

Sesawangan: Alise buka (kadi, luir) don intaran.

Boke membotan blayag, tegesipun: rambutne maombak-ombakan.

Betekan batise meling padi, tegesipun: sekadi beling padi.

Cokore mudak sinungsang, tegesipun: sakadi bungan pudake sungsang.

Cecapingane nyaling kdang, tegesipun: mirib caling kidang.

Cecingakane natit, tegesipun: sledat-sledet manis.

Gigine matun sumangka, tegesipun: mirib batun sumangka.

Jrijine musuh bakung, tegesipun: rurus ngancan mirib pusuh bakung.

Kupinge nyanggar sekar, tegasipun: karnane becik sumpangin sekar.

Kukune memapah biu, tegesipun: kukune mirip papah biu, sada lengkung.

Lambene barak ngatirah, tegesipun: lambene mirip buah katirah barak.

Inggih amunika dumun. Tiang sampun kenjel ngetik uli tuni. Benjang-benjang malih lanturang tiang. Suksema!


Kaketus saking :
* Buku Basitha Paribasa Bali
* Buku Kumuda Sari II

sumber : http://bliyanbelog.blogspot.com/2011/04/pupulan-sesonggan-bagian-4.html

4 komentar:

  1. Kak apa arti sesenggakan buke ngaliu be ditlagaene,be bakat tunjung tieh?
    Mohon bantuanya kak🙏

    BalasHapus
  2. Kak apa arti sesenggakan buke ngaliu be ditlagaene,be bakat tunjung tieh?
    Mohon bantuanya kak🙏

    BalasHapus
  3. mangkin sampun wenten aplikasi android gratis indik basa bali sane lengkap ngawit saking sesonggan, cecimpedan, tungkalikan, len raos, bebladbadan, wilangan, buron lan sane tiosan
    rarisang download ring Playstore/Basabali

    BalasHapus